Các em học sinh thân mến! Hẳn là trong chúng ta, ai cũng đã từng nghe bà, nghe mẹ kể cho nghe những câu chuyện cổ tích đầy kỳ diệu như Tấm Cám, Sọ Dừa phải không nào? Hay những khi rảnh rỗi, chúng ta lại ngân nga câu hát quen thuộc “Rồng rắn lên mây, có cây lúc lắc…”. Tất cả những câu chuyện, những câu hát ấy đều là một phần của văn học dân gian, một kho tàng văn hóa vô cùng quý giá của ông cha ta từ xa xưa truyền lại. Vậy văn học dân gian là gì, có những đặc điểm gì nổi bật và ý nghĩa ra sao? Hôm nay, hãy cùng cô tìm hiểu nhé!
Văn học dân gian – Sản phẩm của sáng tạo tập thể
Nhiều bạn khi nghe đến cụm từ “dân gian” thường liên tưởng đến những gì đó gần gũi, bình dị và gắn liền với đời sống của nhân dân. Văn học dân gian cũng vậy! Ta có thể hiểu một cách đơn giản, văn học dân gian là những sáng tác văn học của nhân dân, ra đời từ rất sớm, được truyền miệng từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Khác với văn học viết, văn học dân gian không ghi rõ tên tác giả mà là sản phẩm của sáng tạo tập thể. Trải qua nhiều thế hệ, mỗi câu chuyện, mỗi bài ca dao lại được thêm thắt, chỉnh sửa để phù hợp với văn hóa, phong tục của từng vùng miền.
Phân loại văn học dân gian – Muôn hình vạn trạng, phong phú và đa dạng
Văn học dân gian vô cùng phong phú và đa dạng, được thể hiện qua nhiều hình thức khác nhau. Dựa vào đặc điểm nội dung và hình thức, người ta thường chia văn học dân gian thành ba thể loại chính:
1. Văn học dân gian kể chuyện:
Gồm những câu chuyện được kể bằng lời, thường mang nội dung tự sự, phản ánh cuộc sống, ước mơ của con người. Một số thể loại tiêu biểu như:
- Thần thoại: Kể về sự hình thành của thế giới, của muôn loài, mang màu sắc huyền bí, kỳ ảo. Ví dụ: Thần Trụ Trời, Sơn Tinh – Thủy Tinh.
- Cổ tích: Gần gũi, quen thuộc với tuổi thơ mỗi người, thường là những câu chuyện về cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, kết thúc có hậu, thể hiện ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp. Ví dụ: Tấm Cám, Cây tre trăm đốt, Sọ Dừa.
- Truyền thuyết: Kể về một nhân vật lịch sử hoặc sự kiện có thật trong lịch sử, gắn liền với một địa danh cụ thể. Ví dụ: Thánh Gióng, An Dương Vương và Mỵ Châu – Trọng Thủy.
- Truyện ngụ ngôn: Mượn chuyện loài vật để nói bóng gió, khuyên răn con người về một bài học đạo đức nào đó. Ví dụ: Ếch ngồi đáy giếng, Thầy bói xem voi.
- Truyện cười: Mang tính chất mua vui, giải trí, phê phán thói hư tật xấu trong xã hội. Ví dụ: Trạng Lợn, Chồng sợ vợ.
2. Văn học dân gian thơ ca:
Là những sáng tác được thể hiện bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhạc điệu, thường kết hợp với âm nhạc khi diễn xướng. Một số thể loại tiêu biểu như:
- Thần thoại: Những bài ca mang tính chất thiêng liêng, tôn nghiêm, thường được hát trong các lễ hội, nghi thức tôn giáo.
- Dân ca: Rất gần gũi với đời sống con người, phản ánh tâm tư, tình cảm, phong tục tập quán của người lao động. Ví dụ: Lý cây đa, Hò ba lý.
- Ca dao: Những bài ca ngắn gọn, súc tích, thường được gieo vần, sử dụng biện pháp tu từ độc đáo, thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, tình cảm gia đình, tình yêu đôi lứa… Ví dụ:
“Gió đưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương.”
- Tục ngữ: Những câu nói ngắn gọn, súc tích, dễ nhớ, thường là những kinh nghiệm sống, bài học đạo đức được đúc kết từ đời sống. Ví dụ: Có công mài sắt có ngày nên kim, Uống nước nhớ nguồn.
3. Văn học dân gian kết hợp:
Là những thể loại vừa mang yếu tố tự sự, vừa có yếu tố trữ tình, kết hợp lời và nhạc. Ví dụ: Chèo, Tuồng, Hát Xoan…
Ý nghĩa của văn học dân gian – Nét đẹp văn hóa trường tồn cùng thời gian
Văn học dân gian là kho tàng văn hóa vô cùng quý giá của dân tộc ta. Đúng như nhà nghiên cứu văn học Nguyễn Văn Giáp đã khẳng định:
“Văn học dân gian là tiếng nói tâm hồn của quần chúng, là bộ phận đẹp nhất trong di sản tinh thần mà nhân dân ta để lại cho các thế hệ mai sau”.
Văn học dân gian có ý nghĩa quan trọng trong việc:
- Lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống: Phong tục, tập quán, tín ngưỡng, quan niệm đạo đức của người xưa được thể hiện rõ nét qua từng câu chuyện, bài ca dao, tục ngữ…
- Giáo dục thế hệ trẻ: Những câu chuyện cổ tích với kết thúc có hậu, những bài học đạo đức sâu sắc từ truyện ngụ ngôn, tục ngữ… giúp trẻ em hình thành nhân cách tốt đẹp, biết yêu thương, bao dung, sống có ích cho xã hội.
- Cung cấp nguồn cảm hứng sáng tạo dồi dào: Nhiều tác phẩm văn học viết hiện đại đã được lấy cảm hứng từ văn học dân gian.
- Kết nối con người: Những câu hát, câu chuyện được truyền miệng từ đời này sang đời khác như sợi dây vô hình kết nối tình cảm của con người với nhau, với quê hương, đất nước.
Văn học dân gian là một kho tàng vô giá và chúng ta cần phải biết trân trọng, giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp mà cha ông ta đã dày công vun đắp.
Các em đã hiểu rõ hơn về văn học dân gian chưa nào? Hãy chia sẻ cảm nhận của em về một tác phẩm văn học dân gian mà em yêu thích nhé!